Η αφορμή για αυτό το άρθρο ήταν μια ερώτηση που ακούω συχνά, σε σχέση με το ποια είναι τα πλεονεκτήματα της μίας ή της άλλης δίαιτας. Για πολλούς ανθρώπους, οι διαφορετικές «σχολές» που προσεγγίζουν το χώρο της διατροφής έχουν αναχθεί σε ιδεολογικά συστήματα με τα οποία ταυτίζονται και τα οποία υπερασπίζονται με πάθος. Σε μια πρόσφατη συζήτηση, με ρώτησε κάποιος που ακολουθούσε την «παλαιολιθική δίαιτα», εάν θα ήταν καλύτερο να γίνει «βέγκαν». Προσέξτε, στην ιδέα ότι θα ακολουθούσε μια άλλη σχολή δίαιτας, στο μυαλό αυτού του ανθρώπου θα άλλαζε η εικόνα που είχε για τον εαυτό του. Αντί για «παλαίο», θα ήταν «βέγκαν», με ό,τι αυτό σήμαινε για τον ίδιο. Κατά κάποιον τρόπο, θα άλλαζε η ταυτότητά του, το ποιος είναι.
«Πιστεύετε θα μου ταίριαζε καλύτερα;» Σε αυτή την ερώτηση, απάντησα «Μόνο εσείς ο ίδιος μπορείτε να διαπιστώσετε τι ταιριάζει στο σώμα σας, στο πεπτικό σας σύστημα, στην ηλικία σας, στην κατάσταση της υγείας σας, στο ρυθμό της ζωής σας, στο περιβάλλον που ζείτε και στις γευστικές σας προτιμήσεις. Όλα τα άλλα, είναι μάρκετινγκ. Εξερευνήστε και πειραματιστείτε. Είστε ο καλύτερος διατροφολόγος του κόσμου, για τον εαυτό σας». Εκεί υπήρξε μια αντίδραση εκ μέρους του. «Δεν μπορεί να είναι όλα μάρκετινγκ, η παλαιολιθική δίαιτα βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, είναι τρόπος ζωής».
Εκεί, χρειάστηκε να κάνουμε μια συζήτηση, ένα κατεπείγον «intervention», μια παρέμβαση πάνω σε δομές σκέψεων που σχηματίζονται μέσα στο μυαλό μας και μας ταλαιπωρούν στην καθημερινότητά μας. Στη θέση της παλαιολιθικής δίαιτας, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε από τις δίαιτες που είναι της μόδας σήμερα. Αυτό που ήθελα να δείξω, με τις ερωτήσεις που έκανα, ήταν το πώς, στην πραγματικότητα, οι δίαιτες αυτές δεν μπορούν να σταθούν απέναντι σε ανοικτόμυαλη, αλλά ορθολογική σκέψη, αρκεί να ξέρεις να κάνεις τις κατάλληλες ερωτήσεις.
Μοιράζομαι μαζί σας μερικές τέτοιες ερωτήσεις και σας προσκαλώ να διαφωνήσετε μαζί μου.
- Η αρχική παραδοχή είναι πως ο τρόπος διατροφής του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική Εποχή, όπως είχε διαμορφωθεί πριν έρθει ο «πολιτισμός» και αλλάξει τις διατροφικές του συνήθειες και τις τροφές αυτές καθαυτές, ήταν ο «αληθινός» τρόπος, ο σωστός, ο φυσικός, αυτός που έτρεφε τον άνθρωπο κατά τον βέλτιστο τρόπο.
- Μέσα από τη συλλογιστική της παλαιολιθικής δίαιτας, το συμπέρασμα είναι ότι αν γυρίσουμε σε εκείνες τις τροφές, θα έχουμε τη βέλτιστη δυνατή υγεία, φυσική κατάσταση και βάρος.
- Παρατήρηση. Όλοι οι μηχανισμοί επιβίωσης του σώματός μας (αντίδραση στρες, δημιουργία λίπους) και τα δημογραφικά δεδομένα που προκύπτουν από την παλαιοντολογία, την αρχαιολογία και την ανθρωπολογία, μας λένε ότι μέχρι σχετικά πρόσφατα (μερικές χιλιάδες χρόνια) τα ανθρωποειδή ήταν είδος υπό εξαφάνιση. Οι πληθυσμοί ήταν μικροί σε αριθμούς, η τροφή δεν ήταν ποτέ άφθονη (τουλάχιστον όχι όλο το χρόνο) και έτρωγαν ό,τι έβρισκαν, όποτε το έβρισκαν. Το ότι το σώμα έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να προσαρμόζεται σε έλλειψη τροφής ή σε παροχή τροφής μειωμένης θερμιδικής ή διατροφικής αξίας, προκειμένου να επιβιώσει, δε σημαίνει ότι λειτουργεί βέλτιστα υπό αυτές τις συνθήκες.
- Πόσο «παλαιά» ακριβώς είναι η Παλαιολιθική Δίαιτα; Επισήμως, η Παλαιολιθική Εποχή πιάνει από 2.500.000 χρόνια πριν, έως και 10.000 χρόνια πριν. Εμείς ως είδος εμφανιστήκαμε πριν 300.000 χρόνια. Ποιος καθορίζει το πότε μέσα σε όλα αυτά τα εκατομμύρια χρόνια υπήρξε η τέλεια εκδοχή αυτής της δίαιτας; Ποιος καθορίζει τα κριτήρια αξιολόγησης, ποιος καθορίζει τον τρόπο αξιολόγησης, ποιος καθορίζει τα αποδεκτά τεκμήρια και αποδείξεις;
- Μιλάμε για τη διατροφή των ανθρώπων ή ανθρωπιδών εκείνης της εποχής υπό ποιες περιστάσεις; Με τη χρήση της φωτιάς ή όχι; Με μαγειρεμένες (ψητές ή βραστές) τροφές ή όχι; Ποιος θα κρίνει το «σωστό»;
- Μιλάμε για Παλαιολιθική Δίαιτα σε τι κλίμα; Εύκρατο; Τροπικό; Πολικό; Κατά τη διάρκεια των παγετώνων ή μετά;
- Μιλάμε για Παλαιολιθική Δίαιτα σε ποια γεωλογική διαμόρφωση; Ορεινή; Πεδινή; Παραθαλάσσια;
- Μιλάμε για Παλαιολιθική Δίαιτα σε ποια περιοχή του πλανήτη; Έτρωγαν οι Πελασγοί goji berries; Έτρωγαν οι Αιγύπτιοι πατάτες; Έτρωγαν οι ιθαγενείς του Αμαζονίου ελαιόλαδο; Έτρωγαν οι homo erectus στην Ουγκάντα λίπος θαλάσσιας φώκιας;
- Μιλάμε για Παλαιολιθική Δίαιτα με τροφές από ποια εποχή του χρόνου; Χειμώνα, Άνοιξη, Καλοκαίρι ή Φθινόπωρο;
- Μιλάμε για Παλαιολιθική Δίαιτα για ποια επίπεδα φυσικής δραστηριότητας; Για ποιο βαθμό επαφής με τη φύση; Για ποιο βαθμό έκθεσης στα στοιχεία της φύσης; Έστω και ότι με μια χρονομηχανή, βρίσκαμε με δίαιτα που ήταν αληθινά «Παλαιολιθική Δίαιτα». Για να μπορούσε να εφαρμοστεί αυτή η «τέλεια» δίαιτα, θα έπρεπε να βρούμε και «παλαιολιθικούς ανθρώπους» που θα ζούσαν καθημερινά την «παλαιολιθική ζωή» τους, μέσα στη φύση, κυνηγώντας, τρέχοντας, κινούμενοι συνεχώς, μέσα στο κρύο, μέσα στη ζέστη, κάτω από τον ήλιο, μέσα στο χιόνι. Ποια η σχέση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής; Έχει σημασία ή όχι; Θα δίναμε την ίδια δίαιτα σε κάποιον που όλη μέρα είναι στο χωράφι και την ίδια σε κάποιον που όλη μέρα είναι στο κομπιούτερ; Και την ίδια για κάποιον που γυμνάζεται μία φορά την εβδομάδα και την ίδια για κάποιον που γυμνάζεται κάθε μέρα; Την ίδια αναλογία θρεπτικών μακροστοιχείων και μικροστοιχείων; Την ίδια αναλογία μαγειρεμένης και ωμής τροφής; Την ίδια αναλογία φυτικών και ζωικών τροφών; Για όλες τις εποχές του χρόνου; Για κάθε ηλικιακή περίοδο; Σε κάθε γεωγραφική περιοχή του πλανήτη;
Όλες οι παραπάνω ερωτήσεις αποσκοπούν στο να παρακινήσουν σε σκέψη. Μήπως το νόημα που δίνουμε στις λέξεις «Παλαιολιθική Δίαιτα» είναι άλλο ένα νοητικό κατασκεύασμα το οποίο δεν ανταποκρίνεται σε τίποτα που πραγματικά να υπήρξε; Μήπως αυτό το οποίο όντως υπήρξε ήταν πολύ πιο πολύπλοκο, πολυεπίπεδο και συνεχώς μεταβαλλόμενο, από αυτό στο οποίο απλά δίνουμε έναν γενικό τίτλο εμείς σήμερα, μαζί με μια λίστα από τροφές που «επιτρέπονται» και «δεν επιτρέπονται»;
Πέρα από τα θέματα μάρκετινγκ, θεωρώ ότι στην πραγματικότητα, η παλαιολιθική δίαιτα ξεκίνησε από τη συνειδητοποίηση ότι από κάποιο σημείο και μετά, χάσαμε την επαφή με τη φύση μας και την τροφή μας. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτό έγινε όταν η τροφή σταμάτησε να είναι τροφή και έγινε φαγώσιμη ύλη. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε κατά τη βιομηχανική επανάσταση. Όταν οι άνθρωποι έφυγαν από τα χωριά τους για να πάνε στις πόλεις. Εκεί δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν ή να κυνηγήσουν, άρα αποκόπηκαν από τη φύση τους και τη Φύση. Στις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις άρχισαν να εμφανίζονται θέματα ως προς την τροφοδοσία των πληθυσμών με τροφή, προκειμένου να παραμείνουν στις πόλεις, τα οποία λύθηκαν σταδιακά με τη δημιουργία της βιομηχανίας παρασκευής, διανομής και εμπορίας τροφίμων. Για πρώτη φορά στην ιστορία τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα κατανάλωναν τροφή την οποία προμηθεύονταν αποκλειστικά αγοράζοντάς την, χωρίς να έχουν παράξει οι ίδιοι καθόλου. Παράλληλα, για πρώτη φορά άρχισαν να σχηματίζονται νοητικές εικόνες «έτοιμου φαγητού», αποκομμένες από την προέλευση της τροφής· για παράδειγμα, η έννοια «κρέας» συσχετίστηκε με την εικόνα «μπριζόλα στον χασάπη», αποκομμένη από την εικόνα «γουρουνάκι θρεφτάρι της γιαγιάς» ή «αγελάδες που βόσκουν στο λιβάδι». Με το που έγινε η τροφή εμπόρευμα, στη συνέχεια, έπρεπε να μπορεί να αντέχει περισσότερο στο χρόνο. Όχι μόνο για να αντέξει μεγαλύτερο ταξίδι από το χωράφι ή το εργοστάσιο ως το κατάστημα, αλλά και για να παραμείνει στο ράφι περισσότερο χρόνο πριν χαλάσει, μπας και προλάβει να πωληθεί και έτσι αυξηθούν τα κέρδη. Σιγά σιγά μπήκαν μέσα συντηρητικά, πρόσθετα γεύσης, χημικά βελτιωτικά, υδρογονωμένα πολυακόρεστα, κλείστηκε σε συσκευασίες. Η τροφή έγινε εμπορικό προϊόν προς πώληση (χαμηλό κόστος – υψηλό κέρδος) και όχι το προϊόν μόχθου και αγάπης για τη συντήρηση και θρέψη του εαυτού και της οικογένειας.
Τεράστια η απόσταση από τη διατροφή της γιαγιάς μου στη Λήμνο, η οποία διατροφή άλλαζε και προσαρμοζόταν ανάλογα με την εποχή του χρόνου, την ψυχική της διάθεση, τη σωματική της δραστηριότητα, την κατάσταση της υγείας της και την ηλικία της. Η γιαγιά είχε το εποχικό μποστάνι της, το αμπέλι της, τα καρποφόρα δέντρα της, τις κοτούλες της (για αυγά και κρέας), πού και πού ένα γουρουνάκι, τη μία κατσικούλα και τις δύο προβατίνες της (για να φτιάχνει διάφορα είδη τυριών και γιαούρτι – γάλα δεν έπινε) και η οποία συχνά αντάλλασσε αυγά με αλεύρι ή ψάρια. Τέτοια ήταν η διατροφή της γιαγιάς, η οποία μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής της, στα 96 χρόνια, είχε καθαρά μάτια, κόκκινο μαγουλάκι, μακριά μαύρα μαλλιά μέχρι τη μέση και δυνατό, τρανταχτό γέλιο που ακουγόταν στο μισό χωριό.
Όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνο για την Παλαιολιθική Δίαιτα. Είναι αναπόφευκτο να έχουμε θέματα σύγκρουσης με την πραγματικότητα, κάθε φορά που προσπαθούμε να κατασκευάσουμε ένα ιδεολογικό σύστημα που να περιέχει «τα πάντα όλα» και να είναι η μία, πλήρης, μοναδική και ολοκληρωτική απάντηση, αντί να προτιμούμε την εξατομίκευση στο εδώ και τώρα της ύπαρξής μας, μέσω της δοκιμής, του πειραματισμού και της αποδοχής της αβεβαιότητας ως βασικού ενεργού παράγοντα. Αποφύγετε να αντιμετωπίζετε τα διατροφικά συστήματα σαν «στάσεις ζωής» και σαν ιδεολογικά συστήματα. Πειραματιστείτε με πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και κρατήστε ό,τι βρίσκετε ότι σας ταιριάζει από την καθεμία. Φτιάξτε το δικό σας σύστημα που να ταιριάζει στο δικό σας εδώ και τώρα.
Η προσωπική συμβουλευτική υποστήριξη στην ψυχολογία της διατροφής (Eating Psychology Coaching) είναι μια συναρπαστική και καινοτόμος προσέγγιση που αντιμετωπίζει με αποτελεσματικότητα θέματα βάρους, αδηφαγίας (binge eating), υπερφαγίας (overeating), συναισθηματικής υπερφαγίας (emotional eating), προκλήσεις σε σχέση με την προσωπική εικόνα που έχουμε για το σώμα μας (body image), τις αιώνιες, ατελείωτες και επαναλαμβανόμενες δίαιτες (yo-yo dieting), καθώς και ποικιλία ζητημάτων υγείας και σωματικών συμπτωμάτων που σχετίζονται με τη διατροφή, όπως η λειτουργία της πέψης, η αίσθηση κόπωσης, η πεσμένη ή ευμετάβλητη διάθεση, η λειτουργία του ανοσοποιητικού και άλλα.
- Αστακός και προσωπική ανάπτυξη - 17/11/2018
- Απόλυτη ευθύνη για τη ζωή μας - 02/11/2018
- Αλήθεια, Άποψη, Πεποίθηση και Χρησιμότητα - 15/10/2018